Szkoła Podstawowa im. św. Wojciecha we Włodowicach

Wygląd drzwi

 

Oba skrzydła różnej wielkości (lewe wys. 328 x szer. 84 cm i prawe 323 x 83 cm), odlane z brązu metodą wosku traconego (lewe, bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane), zawierają po dziewięć kwater z płaskorzeźbami scen figuralnych i obramowanych bordiurą zdobioną ornamentem roślinnym z wplecionymi postaciami ludzi i zwierząt. Umocowane na nich kołatki w kształcie lwich głów odlano oddzielnie. W niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych.

 

 

Czas powstania

 

Badania przeprowadzone w latach pięćdziesiątych pozwalają przypuszczać, że drzwi wykonano na miejscu za czasów Mieszka Starego około 1170 r. W świetle badań wcześniejszych, Drzwi miały powstać w 1 połowie XII w. w kręgu Bolesława Krzywoustego. Obecnie nikt nie podaje w wątpliwość, że dzieło odlane zostało w 2 połowie XII wieku. Zleceniodawcy upatruje się zarówno w osobie ówczesnego księcia seniora Mieszka Starego jak i arcybiskupa gnieźnieńskiego. Mógł to być arcybiskup Zdzisław lub jego następca Bogumił.

 

 

Autorzy i miejsce wykonania

 

 

Na pionowej listwie skrzydła lewego istnieje słabo widoczny napis, którego fragmenty (pojedyncze grupy liter) odczytał w XIX wieku kan. Ignacy Polkowski. Zgodnie z inskrypcjami wykonawcą drzwi był pochodzący z Francji albo z Włoch mistrz Piotr. Jest to jednak tylko hipoteza. Do dzisiejszego dnia nikt nie wie, kto był twórcą dzieła. Czy był nim arcybiskup gnieźnieński Piotr, którego kryptogram znaleziono pod lewą antabą ((Petrus?) i nieczytelna dalsza część napisu; na obramieniu zewnętrznym lewego skrzydła napis, który hipotetycznie odczytano jako: ME FECIT ME ... PETRVS lub BOVO LATINVS lub LVITINIVS ME FE[ci]T), czy też jego imię umieszczono tam tylko jako zwierzchnika katedry - nie wiadomo.

Brak czytelnych sygnatur uniemożliwia identyfikacje autorów, lecz zatarte ślady oraz różnice stylistyczne reliefów wskazują, że było trzech wykonawców o różnym stopniu umiejętności. Za najbardziej utalentowanego uznaje się twórce wszystkich kwater prawej strony oraz kwatery z nocnym widzeniem Wojciecha.

Dietmar Albrecht twierdzi, że drzwi wykonano w Hildesheim, podobnie jak średniowieczne drzwi płockie znajdujące się obecnie w Nowogrodzie Wielkim. W Hildesheim znajdują się drzwi biskupa Bernwarda.

 

Opis

 

Sceny można odczytywać także w linii poziomej. W ten sposób np. narodziny Wojciecha dla świata doczesnego łączą się z narodzinami dla nieba, a podjęcie obowiązków duszpasterskich, usymbolizowane w pastorale, dopełnia ofiara z życia.

Narracja rozpoczyna się u dołu lewego skrzydła i kończy na dole prawego. Drzwi Gnieźnieńskie to najcenniejszy zabytek sztuki romańskiej w Polsce.

Drzwi zdobi 18 scen z życia św. Wojciecha od narodzin do śmierci męczeńskiej. Skrzydło lewe zawiera obrazy z pobytu świętego w Czechach, Niemczech i we Włoszech (w układzie od dołu do góry), a prawe z działalności misyjnej w Polsce i w Prusach (w układzie od góry do dołu).

• Skrzydło lewe:

1. narodzenie i kąpiel Wojciecha w 956 r. w Libicach. Rozdzielona na dwa pola, ukazuję matkę nowo narodzonego oraz jego samego, obmywanego przez położne w naczyniu o kształcie chrzcielnicy.
2. złożenie chorego dziecka na ołtarzu i ofiarowanie go do stanu duchownego. Epizod ten opisany w najstarszych żywotach, był następstwem nagłej choroby nowonarodzonego. Zrozpaczeni rodzice, nie widząc poprawy, przeznaczając go, niby na ofiarę, do stanu duchownego. W świątyni dziecko w cudowny sposób odzyskało zdrowie i właśnie ten moment uzdrowienia przedstawia relief.
3. oddanie chłopca w 972 do szkoły Otryka przy katedrze w Magdeburgu.
4. modlitwa nocna Wojciecha przed kaplicą męczenników w Pradze lub Magdeburgu przed budynkiem świątynnym w kształcie rotundy. Biorąc pod uwagę wskazówki w legendach literackich, badacze rozważali dwie możliwości. Według pierwszej z nich, modlitwa była reakcją na wieść o śmierci biskupa Dytmara. W świetle drugiej propozycji rzecz dzieje się w Magdeburgu i odnosi się do jednej z samotnych modlitw, na które Wojciech wymykał się do kościołów podczas przerw w zajęciach.
5. nadanie Wojciechowi godności biskupa w 983 w Weronie: (cesarz Otton II wręcza Wojciechowi pastorał). Ceremonia odbyła się w szesnaście miesięcy po wspomnianej elekcji i daleko od Pragi, w Weronie, dokąd Wojciech specjalnie się udał.
6. uzdrowienie człowieka opętanego złymi duchami. Wyborowi Wojciecha na biskupa towarzyszyło cudowne wydarzenie, w którym objawiła się jego nadprzyrodzona moc: "potężny diabeł" opuścił opętanego człowieka, który znajdował się w pobliżu tronu biskupa w katedrze praskiej. Drzwi Gnieźnieńskie, wbrew zgodnym relacjom pisanym, pokazują, że aktu wyzwolenia dokonuje sam Wojciech, stojąc osobiście przed opętanym.
7. widzenie senne Wojciecha, Chrystus domaga się, by przestał tolerować handel niewolnikami przez Żydów.
8. oskarżenie przez Wojciecha Żydów o handel niewolnikami chrześcijańskimi przed księciem czeskim Bolesławem II Pobożnym (napomnienie go, by przestał tolerować ten stan).
9. cud z dzbankiem ok. 995 w rzymskim klasztorze św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie. Upuszczone na ziemie gliniane naczynie, w którym święty przynosił współbraciom wodę lub wino nie rozbiło się. Św. Wojciech, w habicie mnicha demonstruje przed zdumionymi konfratrami ten niezwykły stan rzeczy.

• Skrzydło prawe:

1. przybycie Wojciecha łodzią do kraju Prusów w 997 z dwoma mnichami, bratem przyrodnim Radzimem Gaudentym oraz Boguszem Benedyktem i orszakiem zbrojnych (na brzegu stoją uzbrojeni Prusowie). Na brzegu wita przybyłych grupa Prusów.
2. chrzest nawróconych pogan. Scena nawiązuje do fragmentów żywota św. Wojciecha mówiących o jego pobycie na ziemiach księcia Bolesława. Ze względu na propagandowy charakter dzieła pominięto klęskę pierwszej wyprawy misyjnej na ziemie Prusów.
3. kazanie Wojciecha do Prusów.
4. ostatnia msza św. Wojciecha.
5. śmierć męczeńska Wojciecha 23 kwietnia 997 (scena przebicia oszczepem i obcięcia głowy).
6. wystawienie na marach ciała Wojciecha owiniętego w całun i głowy jego wbitej na pal strzeżonych przez orła.
7. wykupienie ciała Wojciecha (wg legendy książę Bolesław I Chrobry wykupił je ilością złota równoważną jego ciężarowi).
8. sprowadzenie ciała Wojciecha z Prus do Gniezna.
9. złożenie ciała Wojciecha w grobie w Archikatedrze gnieźnieńskiej (w 997) w obecności biskupa i księcia Bolesława Chrobrego. Cykl zamyka scena XVIII pokazująca złożenie do grobu ciała świętego. Z lewej strony ukazany jest Bolesław, którego postawa, z pochyloną, wspartą na ręce głową, wyraża żal po śmierci św. Wojciecha.